Kull wieħed jissuspetta l-apokalissi tiegħu jew il-ġudizzju finali tiegħu. L-aktar pretenzjużi, bħal Malthus, Bassar xi tmiem qrib mil-lat soċjoloġiku. It-tmiem tal-istorja, f’dan il-kittieb Albaniż jismu Lea Ypi, huwa aktar minn perspettiva ħafna iktar personali. Għax it-tmiem jiġi meta jiġi. Il-ħaġa hi, individwalment qatt ma tieqaf tiġi għal wieħed jew ieħor.
Iċ-ċirkostanzi storiċi jiffurmaw intra-stejjer hawn, hemm u kullimkien. U dejjem tajjeb li tiskopri dak it-tip ta’ universi paralleli mill-aktar interjuri profondi. Għax l-għixien fl-iktar post inopportun fl-agħar mument jagħti lok għal sentimenti ta’ serħan għal min jgħidilha u ta’ stramb għal min jisimgħu jew jaqrah. Fis-sintesi hemm il-grazzja ta’ dak kollu tat-tmiem li xi wħud iqisu eqreb mill-bqija...
Meta kienet tifla, ħdax-il sena bilkemm, Lea Ypi rat it-tmiem tad-dinja. Mill-inqas mill-aħħar ta’ dinja. Fl-1990 ir-reġim komunista fl-Albanija, l-aħħar bastjun tal-Istaliniżmu fl-Ewropa, waqa’.
Hi, indottrinata fl-iskola, ma fehmitx għaliex l-istatwi ta’ Stalin u Hoxha kienu qed jitwaqqa’, iżda mal-monumenti waqgħu wkoll, is-sigrieti u s-skiet: ġew żvelati l-mekkaniżmi ta’ kontroll tal-popolazzjoni, il-qtil tal-pulizija sigrieta...
Il-bidla fis-sistema politika ċediet lid-demokrazija, iżda mhux kollox kien ward. It-tranżizzjoni lejn il-liberaliżmu fissret ir-ristrutturar tal-ekonomija, it-telf kbir ta’ impjiegi, il-mewġa ta’ migrazzjoni lejn l-Italja, il-korruzzjoni u l-falliment tal-pajjiż.
Fl-ambjent tal-familja, dak il-perjodu ġab sorpriżi bla preċedent għal Lea: skopriet x’kienu l-“universitajiet” li fihom suppost il-ġenituri tagħha kienu “studjaw” u għaliex tkellmu bil-kodiċi jew bil-whispers; sar jaf li antenat kien parti minn gvern ta’ qabel il-komuniżmu u li l-assi tal-familja kienu ġew esproprjati.
Taħlita ta’ memorji, esej storiku u riflessjoni soċjopolitika, biż-żieda ta’ proża ta’ fattura letterarja mill-aqwa u brushstrokes ta’ umoriżmu li għandhom tendenza lejn l-assurd -kif ma setax ikun mod ieħor, meta wieħed iqis il-post u l-ħin li jintwera-, Libre es de lucidità li tgħammix: tirrifletti, mill-esperjenza personali, mument konvulsiv ta’ trasformazzjoni politika li mhux bilfors wassal għall-ġustizzja u l-libertà.
Issa tista’ tixtri l-ktieb “Libre: The challenge of growing up at the end of history”, ta’ Lea Ypi, hawn:
