Literatura autore handiz beteta dago, irakurle arruntarentzat bigarren lerroan geratu zirenak. Guztiok garen irakurle estandar horretaz ari naiz, best-sellerz beteta, mito esanguratsuen biografia esanezinez edo, aitzitik, liburu supersofistikatuez, tartean lozorrorik gabe beti gozatzen ez direnak (hori Joyce y Kafka Barkaidazu).
Egia da, azkenean, dena gustu kontua dela. Baina azken aukera horretan aukera asko eskaintzen zaizkio bati edo besteari. Eta hor, bakoitzaren marketin trebetasunak funtsezko tresnak hartzen dituzte.
Ez da literaturaren oinarriak astintzea. Baina bidezkoa da hori, hori aitortzea jenio asko iristen diren bezala beste asko herri ilunpetan jarraitzen dute. Izan ere, beti da bitxia idazle liluragarriaren hil ondoko aurkikuntza hori aurkitzea. Zer gertatu da? Ez al zen lehen ere idazle ona?
Baina berriro ere William H Gass (edo hasita, bere mezuan oraindik aipatu ere ez zuelako uste dut), egile estatubatuar honetan egile saritua aurkitzen dugu, hala nola, egile handi askok ofizialki aitortu eta gurtzen dutena. Susan Sontag o Falla Wallace, baina Jainkoak ezkutatuta badaki zergatik beste esanahi komertzial horretan.
Eta bere obra eleberri eta istorio handiz beteta dago, beharbada lokalizatuegiak, idiosinkrasia batzuetara oso hortik ardaztuta, AEB sakonetik, baina azkenean gizateriz gainezka eta kontalari handiek eskematzen duten existentzialismo eder hori. Existentzialismo ausarta eta zorrotza. Batzuetan malenkoniatsua den lirika bat bezala, xehetasunez jorratzen duena, baina anbiguotasunik gabe, bakoitzak bere kabuz idazten dituen beste liburu horietan guztiok barne hartzen duguna.
Wiliam H. Gass-en gomendatutako 3 liburu nagusiak
Omensetter-en zortea
Mendearen amaieran, Gilean herriak, Ohio estatuan, ezezagunen familia jaso zuen, Omensetters. Lehen unetik, bertako biztanleek Brackett familiaburuaren nortasun magnetikoa eta beti lagun duela ematen duen zortea miresten dituzte. Hala ere, bere etorrera ez dute guztiek harrera ona izaten. Jethro Furber apaizak, degradazio mental eta espiritualaren prozesuan, Brackett Omensetter-engan jartzen du bere gorrotoa.
Bien arteko gatazka herrian zehar hedatzen da, kokatuz, maitasuna baino gehiago mugitzen diren arbasoen gorroto horietan oinarrituta, batez ere maitasunak urteak daramatzan leku bat uzten, ia kasu guztietan...
Protagonisten eta pertsonaia osagarrien arteko hainbat foku irregularrak inpresioen eta egiaren arteko eskizofrenikoarekin muga egiten duen irakurketa baten alde egiten dute aurrez pentsatutako nahasmen baten alde. Azkenean ez baitago egia eta dena existitzen baita esandakoaren edo esandakoaren arabera uste denaren arabera. Irakurketa ariketa oso interesgarria, konplexua baina beti aberasgarria. Idazleak berak edo, hobeto esanda, argumentura eramaten gaituen ahotsak parte hartzen du eta hurbileko bezain bitxi bezain bitxi batean mugitzen den bizitza asaldagarrian parte hartzera gonbidatzen gaitu.
Herrialdearen bihotzaren bihotzean
1968an argitaratu ondoren, In the Heart of the Heart of the Country literatura amerikarraren klasiko bihurtu zen eta kultu liburu bateko aura jakin bat mantendu du, aldi berean Faulkner eta Gertruderen prosaren oinordekoa den istorio multzoa. Steinen modernismoa, eta horrek bere herrialdeko kontakizuna berritzen du Donald Barthelme, William Gaddis, John Barth eta Robert Coover bezalako egileen lanekin batera.
In the Heart of the Country osatzen duten bi eleberri labur eta hiru istorio laburrak Mendebaldeko Erdialdean kokatzen dira eta Amerika sakon eta errealenaren irudi indartsu eta mitikoa eskaintzen dute. Indarkeriaz, bakardadeaz, naturarekiko harreman bereziaz eta, batez ere, gizakiaren hauskortasunaz eta bere ingurunearekin ezartzen dituen harremanez hitz egiten dute.
Gass-ek istorioaren mugak aztertu eta zabaltzen ditu, hitzekin jolasten du eta bihurritu egiten ditu, ordura arte literaturan ezezagunak ziren dimentsioak lortzeko. Bere lana David Foster Wallace eta Cynthia Ozick bezalako idazleek gurtzen dute.
Urdinari buruz
Gure egoerak inposatzen digun leku mugatu baten osaeraren existentziaren, errealitatearen, nozioa. Ideia horiek egileak bere fikziozko espazioan mugitu zuten. Ez fikziozko lan honetan gaiak maila intelektualagoa hartzen du, are filosofikoagoa.
Mendeko jatorrizkoenetarikotzat jotzen den William Gass-en saiakera hau guztiok noizean behin egin diogun galdera batetik abiatzen da: badirudi kolorea hor dagoela eta buruan ikusten dudana -adibidez , urdina - besteek ikusten duten bera?
Galdera horri erantzuteko, objektu urdinen, izaki bizidunen, esamoldeen eta sentimenduen artean -edo urdin gisa aitortzen direnen artean- edo ez badira ere urdin gisa aitortzen direnen artean 'urdinaren lurraldean' zehar eramaten gaitu egileak. Urdina ez baita kolore bat bakarrik, ukitzen duen guztia koloreztatzen duen hitza da. Anglosaxoien artean, sexua urdina da, eta Gassek saiakera honen zati handi bat dedikatzen dio eta literaturan askotan traketsa ematen dion tratamenduari.
Arazoa da «ez dira behar bezain maitatuak» hitzak, eta sexuaren esentzia —bere urdintasuna— behar bezala erabiliz soilik aterako dela posible izango da. Horren adibide gisa, Gassek Virginia Woolf, Henry Miller, William Shakespeare eta Colette bezalako hainbat autoreren testuak erabiltzen ditu.
